1896-1908 arasında Osmanlı Ermenileri Amerika’da artan iş olanakları ve doğu vilayetlerindeki ekonomik sıkıntılar sebebiyle imparatorluktan ayrılırken II. Abdülhamid hükûmeti bu hareketliliği belirli şartlara bağlamıştı. Ermeniler Osmanlı tabiiyetinden çıkmak (terk-i tâbiiyet), geri dönmeyeceklerine dair bir senet imzalamak ve fotoğraflarını devlete teslim etmekle yükümlüydüler. Bu fotoğraflar on ikiye çoğaltılıp Ermenilerin giriş çıkış yapabilecekleri Trabzon, Samsun gibi limanlara, Dahiliye, Hariciye ve Zaptiye nezaretlerine dağıtılacaktı. Abdülhamid hükümeti, bu pratiği hayata geçirirken Osmanlı Doğusunda büyüyen aile fotoğrafçılığı geleneğinden yararlandı ve bir göç veri tabanı oluşturmak için yerel Ermeni fotoğrafçıların teknolojisini, becerilerini ve zanaatını kullanmıştır. Ermeni göçmenlerin tabiiyetten çıkarılmasını zorunlu kılmak ve fotoğrafları arşivleyerek göç veri tabanı ismini verdiğim bir sistem oluşturmayı, Abdülhamid idaresinin bürokratikleşme ve sınır oluşturma pratiklerini tamamlayan yönetim teknikleri olarak inceleyeceğiz.
Göç eden Ermenileri tanımanın, kodlamanın, sınıflandırmanın ve numaralandırmanın bir tekniği olan fotoğraf teknolojisinin imparatorluktaki bilgi üretimi ve yönetimine nasıl katkı sağladığı sorusunu cevaplamaya yardımcı olacak. Nezaretlerde fotoğrafları arşivlenen Ermenilerin kimlikleri ellerinden alınıp geçersiz kılınıyor, tabiiyetten çıkarılıyorlar ve adları nüfus kayıtlarından siliniyordu. Öte yandan Ermeniler fotoğraflarıyla var olmaya devam ediyordu. Ermenilerin tabiiyetten çıkarılması 1869’da çıkarılan Osmanlı Tabiiyet Kanunnamesine dayanıyordu. 1869 Kanunnamesi Osmanlı tebaasını devletin izni olmadan tabiiyetini değiştirmekten alıkoyuyordu. Sadece Amerika’ya terk-i tabiiyet ile göç eden Ermenilerin değil,Avrupa tabiiyetine gecen Ermenilere ya da Avrupa ülkelerine göç eden diğer Osmanlı gayrimüslimlerine bakıp Osmanlı tabiiyet/vatandaşlık politikalarını daha iyi anlamaya çalışacak ve Amerika’ya göç eden Ermenilerin durumundaki farklılıkları inceleyeceğiz.
Yayınımızı Youtube kanalımızdan izleyebilirsiniz.